امیرکبیر در مقابل باب و بهاء!

مشخصات کتاب

برگرفته از:

(بهاء الله؛ دوستان و دشمنان سیاسی)

مؤلف: علی ابوالحسنی (منذر)

مقدمه

یکی از طرق شناسایی ماهیت و مواضع سیاسی میرزا حسینعلی بهاء، مؤسس بهائیت، بررسی روابط و مناسباتش با رجال عصر خویش است. وضعیت فکری و سیاسی رجالی که با او در «پیوند» یا «ستیز» بوده اند، نشان می دهد که بهاء، در چه خطی سیر می کرده: خط دفاع از مصالح ایران یا خیانت به آن؟ خط ستیز با دشمنان استقلال ایران یا وابستگی به بیگانگان؟ به عنوان نمونه، مرحوم امیرکبیر با بهاء، دشمن بلکه از سخت ترین دشمنان او و یارانش بود و متقابلا میرزا آقاخان نوری (جانشین «انگلوفیل» امیر) از دوستان صمیمی بهاء بود و برای حفظ جان او تلاش ها کرد. مقاله ی زیر، روابط و مناسبات امیر و آقاخان با پیشوای بهائیت را (بر پایه ی اسناد و مدارک معتبر) بررسی می کند:

بزرگوار مردی بود

قائم مقام فراهانی - صدر اعظم شریف، ضد استعمار و شهید عصر قاجار، که در تیزبینی سیاسی و نکته دانی ادبی، شهره ی تاریخ است. میرزا تقی خان امیرکبیر را از کودکی می شناخت. چه، پدرش (کربلایی قربان) همشهری و خدمتگزار قائم مقام بود و تقی کوچک نیز در مجلس درس فرزندان قائم مقام شرکت می جست. قائم مقام، تقی نوجوان را (به لحاظ استعداد) بر پسران خود ترجیح بسیار می نهاد و یک روز که با مشاهده نامه ای از امیر، از نکته سنجی وی سخت به شگفت آمده بود، به یکی از دوستانش چنین نوشت: «حقیقت، من به کربلایی قربان حسد بردم و بر پسرش می ترسم... این پسر خیلی ترقیات دارد و قوانین بزرگ به روزگار می گذارد».

میرزا تقی خان بی همتا است

بد نیست داوری رابرت واتسون، عضو مهم سفارت انگلیس (سفارتی که در توطئه بر ضد امیر، پیشگام بود) را نیز در مورد امیر بشنویم: «در میان همه رجال اخیر مشرق زمین و زمامداران ایران که نامشان ثبت تاریخ جدید است، میرزا تقی خان امیر نظام بی همتا است. دیوجانس [حکیم وارسته و مشهور یونانی] روز روشن با چراغ در پی او می گشت. به حقیقت، سزاوار است که به عنوان «اشرف مخلوقات» به شمار آید. بزرگوار مردی بود» [1] . همو درباره امیر می نویسد: «میرزا تقی خان بر آن شد که نیکبختی مادی مردم را فراهم کند و تمایلات نکوهیده آنان را مهار گرداند. این وزیر، هدفی از آن هم عالی تر داشت؛ هر آینه تدابیرش استمرار می یافت، در اخلاق و کردار ایرانیان تغییری اساسی و ریشه دار تحقق می پذیرفت» [2] .

روادار، اما نه با دین سازان وحدت شکن

تاریخ ایران، میرزا تقی خان امیرکبیر را رادمردی اصلاح گر می داند که عاشق پیشرفت و تعالی ایران بود و جان بر سر دفاع از آزادی و استقلال کشور گذاشت. مورخان، عموما درباره ی اخلاق وارسته، و درایت و کفایت سیاسی امیر اتفاق نظر دارند و در شرح خدمات بزرگ او در عرصه های سیاسی و اقتصادی و نظامی و قضایی، و تکاپوی مؤثرش در اصلاح امور شهری و اخلاق مدنی، اخذ دانش و تجارب مثبت غربی، و تقویت بنیادهای صنعت و اقتصاد ملی، داد سخن داده اند. بر این همه، باید مدارا و رواداری وی با اقلیت های رسمی کشور، و تلاش در حفظ حقوق شهروندی آنان را افزود. حسن مرسلوند، پژوهشگر معاصر، می نویسد: «در برخورد با اقلیت های دینی، امیر به نوعی مدارای دینی معتقد بود و